Vragen en antwoorden:
- Hoe pas je innovatiegericht inkopen toe in combinatie met aanbestedingswet?
De Aanbestedingswet en staatssteunkader O&O&I bieden instrumenten en ruimte om innovatieve oplossingen in te kopen. Het innovatiegericht inkopen adviseert om op slimme wijze gebruik te maken van de ruimte die de wet hiertoe biedt. Het innovatiepartnerschap is bijvoorbeeld een procedure die de ruimte biedt om zowel samen met bedrijven innovatieve oplossingen te ontwikkelen als de ontwikkelde oplossing bij deze bedrijven af te nemen. Dat geldt op een andere manier ook voor een SBIR. Zorg dat je in het proces wel rekening houd met transparantie, non discriminatie, objectief en proportionaliteit. Op www.innovatiekoffer.nl staat meer instrumenten uitgewerkt over het inkopen van innovatieve oplossingen binnen de Aanbestedingswet.
- Voer je in de start ook een markt consultatie uit? is dat verstandig?
Dat is volgens ons zeker verstandig. In ons beeld is het zinvol om eigen innovatie ambities, doelstellingen en beelden te toetsen bij de markt. Is de markt in staat hierin nu stappen te zetten, of is er mogelijk, of gaat het juist te snel. De opbrengst kan minimaal een bevestiging zijn van wat je al dacht maar kan ook waardevolle inzichten opleveren waardoor jouw opgave succesvoller kan zijn. Marktconsultaties kunnen op meerdere manieren worden uitgevoerd, afhankelijk van hetgeen je wilt weten. Wel adviseren we aanbestedende diensten een marktconsultatie altijd goed voor te bereiden en voorafgaand een degelijke marktverkenning uit te voeren (bijvoorbeeld door het doen van patentenonderzoek, navraag te doen bij kennisinstellingen en collega aanbestedende diensten of het bestuderen van vakliteratuur). Tijd is ook bij marktpartijen schaarst en met de informatie uit een marktverkenning is het mogelijk om sneller tot komen tot een waardevol gesprek.
- Werken jullie tot nu toe voornamelijk met proeftuinen?
Proeftuinen komen veel voor. Ze zijn makkelijk in opzet en kunnen zowel een onderdeel zijn van een groter contract als los in opzet. Naast proeftuinen zijn er meerdere instrumenten om innovatiegericht in te kopen zijn sterk in opkomst. Bijvoorbeeld de SBIR en het innovatiepartnerschap. Het is van belang om het geschikte instrument voor de betreffende opgave te vinden.
- Bij de start van idee, naar samenwerking, ga je dan al overeenkomsten aan zo ja, met één of meerdere marktpartijen, welke contract vorm hoort hierbij en hoe zit een verrekening model in elkaar?
Door innovatiegericht in te kopen ga je als opdrachtgever een samenwerkingsvorm aan met een marktpartij. Daar maak je afspraken over en legt deze vast. Het advies is om bij de inkoop van innovatieve oplossingen met meerdere marktpartijen te werken om de risico’s te spreiden en de kans op het vinden van geschikte oplossingen te vergroten. Ook voor marktpartijen kan dit voordelig zijn. Meerdere marktpartijen krijgen zo een kans om aan te tonen dat hun idee werkt. Het contract zelf is maatwerk, er is geen standaard contractvorm beschikbaar voor de ontwikkeling en implementatie van innovatieve oplossingen. Het is beter om geen standaarden te gebruiken die te veel van de innovatie risico’s bij de marktpartij legt. Dit maakt het voor de marktpartij niet heel aantrekkelijk om mee te gaan met de innovatieambities van de opdrachtgever. Een innovatie kan immers altijd falen.
Voor het verrekening kan gebruik worden gemaakt van de instrumenten als SBIR of innovatiepartnerschap. Overwegingen als een inspanningsvergoeding of een fixed fee vergoeding voor het ontwikkeltraject kunnen hierbij helpen. Let er hierbij op dat alle betrokkenen voldoend prikkels houden voor het tijdig slagen van de ontwikkelingen. Is de vergoeding voor de ontwikkeling erg ruimhartig, dan kan het soms lastig zijn om op een gegeven moment een streep onder de ontwikkeling te zetten en over te gaan naar implementatie. Bij een innovatiepartnerschap wordt het verdienmodel deels gebaseerd op het op opschalingsmogelijkheden bij implementatie in toekomst.
- Wat zijn wat jullie betreft de meest essentiële kwaliteiten waarover de opdrachtgever moet beschikken om goed innovatief te kunnen inkopen en vervolgens ook op te dragen schalen?
Dat zijn kwaliteiten als het functioneel specificeren, maar ook door inkoop tijdig te betrekken. Daarnaast is het raadzaam om politiek bestuurlijke dekking te hebben en om met risico spreiding te werken. Voor wat betreft competenties kan je denken aan flexibiliteit, inlevingsvermogen, van abstract naar specifiek, organiseren verkrijgen van draagvlak.
- Bij de introductie van vernieuwingen zie je vaak een deel van de organisatie minder snel meegaat, bv. vanwege beheer of beheersaspecten, gewoonte: hoe krijg je deze groepen het beste mee?
Het blijft belangrijk om alle betrokkenen bij de ambities en doelstellingen van de organisatie te betrekken. Waar willen we naar toe, en wat hebben we daarvoor nodig? Dan kunnen alle groepen ook top down worden betrokken. De focus moet breder liggen dan alleen op de projectgroep, ook een beheerder zal de innovatiedoelstellingen en -ambities moeten delen, al dan niet via een opdracht van zijn bestuurder. In het proces zelf kun je de beheerder op tijd betrekken en luister naar zijn wensen en knelpunten zitten. Deze kan je ook besluiten om aan te pakken en hiervoor innovatieve oplossingen te zoeken.
- Ik heb het beeld dat bij innovaties in asfaltsoorten, veel innovaties niet meer tot TRL niveau 9 komen omdat er dan alweer nieuwe innovaties worden ontwikkeld. Hoe zien jullie dat en wat kan dat betekenen voor verdienmodellen?
Je kunt de TRL niveaus als een piramide zien met 9 niveaus. Het is waardevol als op elk TRL niveau voldoende innovaties zijn om verder te brengen. De basis van ideeën en prototypes moet voldoende groot zijn om te komen tot enkele succesvolle innovaties. Immers niet elke innovatie zal slagen. Dit vraagt om een continue stroom van innovaties, dus ook van vergelijkbare of verbeterde producten.
De publieke ambities en doelstellingen moeten wel hierbij passen en een zekere continuïteit bieden. Als ambities en doelen vaak worden bijgesteld moet de markt veel bijsturen en zal het verdienpotentieel minder worden en zo moeilijk zijn om de basis op orde te houden. Dat is weer van invloed op de bereidheid tot investeren.
- Hoe zie je het onderscheid in het krijgen van diverse proven technologies (lees TR9) die je graag wilt hebben (bijvoorbeeld duurzame maatregelen)?
Vertrek vanuit je ambities en behoefte en kijk of de proven technologies passen. Passen ze niet, richt je dan op de te ontwikkelen innovaties.
- Innovatie vergt een investering. Grote aannemers kunnen (nog) investeren omdat ze het product breed kunnen inzetten en terugverdienen. Voor kleine ligt dat anders, als je eisen gaat stellen kun je dat zien als het buitenspel zetten van kleinen bedrijven
Bij het ontwikkelen van innovaties kunnen er ook niche spelers en startups zijn die zich juist hierop richten. Daarbij zouden kleine spelers ook kunnen overwegen om samen een consortium kunnen vormen om zo meer slagkracht te krijgen. Als je kiest voor SBIR of innovatiepartnerschap biedt je als opdrachtgever, naast beschikbare subsidies van de Rijksoverheid ook financiering voor de ontwikkeling van innovatieve oplossingen aan. Ook dit kan kansen bieden voor kleinere bedrijven.
- Hebben jullie tips hoe we de marktpartijen kunnen helpen met aanvullende externe financiering? Binnen SmartwayZ merken we dat marktpartijen bij smart mobility moeite hebben om innovatie gefinancierd te krijgen.
Je kunt ook als opdrachtgever betalen voor innovatieve oplossingen als je die echt wil hebben. Dat is gewoon het verstrekken van een ontwikkelopdracht. Dit kan met instrumenten als een SBIR of innovatiepartnerschap.
Zorgen dat bedrijven enige zekerheid krijgen met betrekking tot de afzet van hun innovatieve oplossingen. Hoe meer zekerheid er is bij afname, hoe makkelijker het voor hen is externe financiering aan te trekken (bijvoorbeeld voor een lening bij een bank).
Er zijn in Nederland en in Europese tevens allerlei subsidies en regelingen voor marktpartijen.
- Wat is een SBIR, en is het hetzelfde als een PCP?
De basis van Small Business Innovation Research (SBIR) is: meerdere partijen (bedrijven en kennisinstellingen) ontwikkelen in onderlinge concurrentie en in meerdere rondes een innovatieve oplossing voor een door de overheid geïdentificeerd probleem. Pre-commercieel inkopen (PCP) lijkt hier sterk op, maak kent iets andere vorm. SBIR komt over uit de V.S. en is in 2004 in Nederland geïntroduceerd. De PCP-aanpak is ontwikkeld door de Europese Commissie.
- Wat is SBIR?
Zie boven.
- Hoe verhoudt een bijdrage in de ontwikkelkosten zich met het creëren van een level-playing-field in een later aanbestedingstraject? Een andere ondernemer zal immers in een dergelijk geval wellicht ook een ontwikkeling moeten doen om in te kunnen gaan schrijven?
Dit is een vraag die meer speelt rondom het staatssteunkader O&O&I dan de Aanbestedingswet. Publieke opdrachtgevers kunnen ontwikkelopdrachten verstrekken dan wel bijdragen in de ontwikkelingskosten. De kaders waar dan rekening mee moet worden gehouden staan in het staatssteunkader O&O&I (voor ontwikkelopdrachten in paragraaf 2.3). Dit kan betekenen dat ontwikkelende marktpartijen er voordeel uit halen ten opzichte van anderen. Er hoeft in die gevallen niet altijd het level playing field herstelt te worden. Wij adviseren je hierbij een expert te betrekken om je op maat te adviseren.
- Kunnen jullie een praktijkvoorbeeld geven?
Meerdere voorbeelden zijn te vinden op pianoo.nl
- Kan het opschalingsplan wat jullie betreft ook bestaan uit het weten welke eisen in contracten losser moeten worden gelaten en hoe dit gerealiseerd kan worden c.q. of welke normen/richtlijnen aangepast zouden moeten worden om de benodigde ruimte te bieden.
Welke eisen los moeten worden gelaten, dan wel anders geformuleerd moet worden, kan zeker onderdeel uitmaken van het opschalingsplan. Andere onderwerpen op hierin op te nemen zijn bijvoorbeeld het aanpassen van het onderhoudsregimes, het opleiden van personeel en de bekostiging.
- Is een Leerruimte ook mogelijk om verschillende innovaties uit te testen in een proeftuin?
Ja, dat is zeker mogelijk. Een leerruimte en een proeftuin lijken sterk op elkaar.
- Bij SmartwayZ staan we continu open voor innovatieve ideeën. Hebben jullie ervaring met een raamwerk voor voortdurende innovatie?
Er komt nog dit jaar een publicatie uit over dit onderwerp. Hierin zijn verschillende vormen beschreven voor voortdurende innovatie.
- Cofinanciering kan bijdragen aan de ontwikkeling van innovaties. Wat zou het belang of wat zijn de gedeelde incentives?
Alle betrokken partijen moeten belang bij het slagen van de innovatie. Cofinanciering is een vorm om dit belang te uiten.
- Circulariteit is toch ook een ambitie?
Ja. Circulariteit is een doel, innovatie een middel. Circulariteit kan zo een reden zijn om te kiezen voor innovatiegericht inkopen.
- Je kunt afdwingen dat een innovatieve ondernemer zijn (met jouw steun) ontwikkelde product in een marktconforme licentie beschikbaar stelt voor concurrenten.
Als een publieke opdrachtgever samen met een marktpartij iets ontwikkelt dan zou je dit kunnen verlangen. Als je dit doet kun je wel het verdienpotentieel voor de marktpartij verminderen en daarmee de investeringsbereidheid van de marktpartij. Denk hier vooraf goed over na. Waar leg je de prikkels voor de ontwikkeling, wat je ermee wilt bereiken en wat het voor de betrokkenen betekent.
- In aanvulling, moet je juist niet voorzichtig zijn met intellectueel eigendom?
Met het intellectueel eigendom is voorzichtigheid geboden. Denk daar vooraf goed over na hoe je hier mee omgaat en maak daar afspraken over. Leg je het intellectueel eigendom bij de publieke partij dan verdwijnt mogelijk het verdienmodel – bij de opschaling- van de ontwikkelaar van de innovatie. Is dat wenselijk?
Let wel goed op voor het risico van een vendor lock in. Bij de ontwikkeling van innovatie is het vaak aan te bevelen om samen met meerdere bedrijven iets laten ontwikkelen. Of kun je functioneel specificeren om zo kansen te bieden voor andere alternatieven. Ontbreken deze opties dan moet je goed nadenken over de hele opgave.